Του Χρήστου Παπάζογλου*
Αποτελεί οδυνηρή παράλειψη, η εγκατάλειψη της σπάνιας πλουτοπαραγωγικής πεδιάδας της Άρτας ειδικά σήμερα, που η τοπική οικονομία και γενικά η χώρα αναζητάει νέες παραγωγικές διεξόδους και σύγχρονους δρόμους ανάπτυξης.
Και η ευθύνη για τη σημερινή κατάσταση ασφαλώς και δεν αφορά αποκλειστικά και μόνο τους… αγρότες! Ίσως αυτοί τελικά να ευθύνονται λιγότερο για τον παραγωγικό λήθαργο και τις κατά καιρούς άστοχες και αποσπασματικές επιλογές…
Χρόνια τώρα δίνουν σχεδόν μόνοι τους και δίχως ουσιαστική υποστήριξη τη μάχη της επιβίωσης σε συνθήκες εξαιρετικά δυσμενείς.
Αυτενεργούν τόσο ως προς τις καλλιεργητικές επιλογές όσο και σχετικά με την εμπορία των προϊόντων τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τους κτηνοτρόφους (πτηνοτρόφους, προβατοτρόφους, αγελαδοτρόφους) οι οποίοι δεινοπαθούν για να διαθέσουν την παραγωγή τους.
Στο ασταθές επιχειρηματικό περιβάλλον, προστίθεται τόσο η έλλειψη υποδομών που πολλαπλασιάζει το κόστος και υποβαθμίζει την ποιότητα παραγωγής, όπως και η δραματική έλλειψη ρευστότητας.
Και όλα αυτά τη στιγμή που στο τόπο μας, όλοι εμείς ως εκπρόσωποι θεσμικών και παραγωγικών φορέων γινόμαστε δέκτες όχι μόνο της αγωνίας, αλλά και του ειλικρινούς και πραγματικού ενδιαφέροντος εκατοντάδων νέων με σπουδές και γνώση των νέων τεχνολογιών οι οποίοι δηλώνουν έτοιμοι και πρόθυμοι να ασχοληθούν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Έτοιμοι- όπως λένε- να καινοτομήσουν και να πρωτοτυπήσουν…
Παιδιά που θέλουν να ανοίξουν τα φτερά τους και να απογειωθούν μαζί με την τελματωμένη τοπική και εθνική οικονομία.
Αυτά τα παιδιά συνθέτουν την εικόνα της «άλλης Ελλάδας», που ξεπροβάλλει πάνω από τα συντρίμμια ενός ξεπερασμένου παραγωγικού προτύπου και ενός στείρου παλαιοκομματικού συστήματος!
Όλο και περισσότεροι «νέοι αγρότες», καθημερινά- όπως διαβάζουμε- οργανώνουν την παραγωγή τους και προχωρούν σε σύναψη συμβολαίων με εταιρίες μεταποίησης, συγκροτούν νέους συνεταιρισμούς και ομάδες παραγωγών, επιλέγουν ποικιλίες και ράτσες και προσφέρουν εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα σε όλον τον κόσμο.
Τα «δώρα» της αρτινής φύσης
Ο τόπος μας, ευλογημένος από το θεό και προικισμένος από τη φύση. αποδεδειγμένα παράγει προϊόντα μοναδικά.
Προϊόντα -όπως τα εσπεριδοειδή και τα ακτινίδια, τα γαλακτοκομικά και τα αλλαντικά, τα ψάρια και τα κρέατα, το μέλι και το λάδι, τα αρωματικά φυτά και τα βότανα- που χάρη στην υπερπροσπάθεια, κυρίως, κάποιων λίγων μοναχικών επιχειρηματιών, φτάνουν σε όλες τις προσφερόμενες αγορές, ανοίγοντας νέους εμπορικούς και επιχειρηματικούς δρόμους.
Δρόμοι που οδηγούν πορτοκάλια και ακτινίδια στην Κίνα, γαλακτοκομικά στην Αυστραλία και την Αμερική.
Τα αλιεύματα αποτελούν ιδιαίτερη προοπτική για την περιοχή που θεωρείται ιδανική και για ιχθυοκαλλιέργειες. Αυτή την προοπτική επιβεβαιώνουν με τις επιδόσεις τους οι επιχειρηματικές μονάδες που λειτουργούν είτε στην παράκτια ζώνη είτε εντός του Αμβρακικού. Σπουδαίοι επιχειρηματίες που έχουν αίσθηση της αγοράς και επίγνωση των καταναλωτικών τάσεων.
Αυτοί οι επιχειρηματίες είναι πρωτοπόροι και έχουν τη δύναμη να αναδείξουν και να στηρίξουν την «ιδιαιτερότητα» των προϊόντων μας. Για την Άρτα των ξεχωριστών εδαφοκλιματικών συνθηκών δεν αρκεί απλά και μόνο η «επωνυμία». Μπορεί και πρέπει να διεκδικήσει την εξασφάλιση ειδικών εμπορικών σημάτων, συνώνυμων της ποιότητας, της γεύσης, και της παρθένας φύσης. Προϊόντα και υπηρεσίες με ισχυρό brandname, προσδιοριστικό της καταγωγής τους και διακριτό από τους αναζητητές του ξεχωριστού…
Δρόμοι στρωμένοι με…αγκάθια
Αλλά η κατάσταση είναι ακόμη οριακή και οι επιχειρηματίες μας, αντί να πολιορκούν τις αγορές είναι αναγκασμένοι να πολεμούν το τέρας της γραφειοκρατίας και, ταυτόχρονα, να αντιμετωπίζουν τις μεγάλες παθογένειες- συγκυριακές ή μόνιμες- της αγροτικής μας οικονομίας.
Και δυστυχώς δεν αρκεί πάντα η μονήρης προσπάθεια των επιχειρηματιών, ώστε να ξεπεραστούν τα μεγάλα προβλήματα, που σχετίζονται με την οργάνωση και τη ρευστότητα. Είναι γνωστό ότι τόσο για τις δενδροκαλλιέργειες, που απαιτείται περίπου μια τριετία για να αποδώσουν και πολύ περισσότερο για τις μονάδες μεταποίησης, χρειάζονται επενδυτικά και κεφάλαια λειτουργίας τη στιγμή, που οι στρόφιγγες των τραπεζών είναι κλειστές.
Η Άρτα, εκτός από τα γενικά, έχει και τα δικά της αυτόνομα διαρθρωτικά προβλήματα. Αν και η ύπαιθρός μας είναι ακόμη ακόρεστη και παρά την εντατικοποίηση των καλλιεργειών στην πεδιάδα, οι επιλογές καλλιεργειών και ποικιλιών είναι αποσπασματικές, ασύνδετες και κάποτε λανθασμένες…
Και αυτό συμβαίνει γιατί δεν υπάρχει ένα ενιαίο κέντρο καθοδήγησης, ένας ενιαίος φορέας παροχής τεχνογνωσίας, πιστοποίησης, προώθησης…
Επίσης, οι υποδομές- με προεξάρχον το αρδευτικό που εγκαινιάστηκε τουλάχιστον 4 φορές από διαφορετικές κυβερνήσεις και ακόμη παραμένει αιτούμενο- είναι υποτυπώδεις, ενώ απουσιάζει εντελώς η χωροθέτηση παραγωγικών ζωνών. Για παράδειγμα στη μέση της πεδιάδας εκεί όπου θαπρεπε να υπάρχουν εντατικές καλλιέργειες, για πολλά χρόνια «φύτρωναν»… φωτοβολταϊκά, λες και δεν υπήρχαν ορεινές και ημιορεινές μη παραγωγικές ζώνες, ώστε να εγκατασταθούν εκεί με μια απλή, αλλά ελεγχόμενη διαδικασία ανταλλαγής χωραφιών!
Έξοδος κινδύνου
Τα πολυποίκιλα προβλήματα οδήγησαν στην έξοδο πολλούς αγρότες με συνέπεια η παραγωγή στον τόπο μας, χρόνο με το χρόνο, να φθίνει.
Και δεν είναι μόνο η φυτική παραγωγή που διαρκώς υποβαθμίζεται. Ακόμη και η κτηνοτροφία βασική πλουτοπαραγωγική δραστηριότητα την τελευταία 20ετία, συρρικνώνεται. Οι τιμές γάλακτος μειώνονται, των ζωοτροφών αυξάνονται και η παραγωγή υποχωρεί.
Η κτηνοτροφία προφανώς επηρέασε και τη γεωργία όχι μόνο διότι στην πεδιάδα καλλιεργούνταν ζωοτροφές, αλλά επειδή οι κάτοικοι, αγρότες εν γένει, είναι και κτηνοτρόφοι και γεωργοί ταυτόχρονα και με τις προκαταβολές από το γάλα, χρηματοδοτούσαν τη σπορά και τη συγκομιδή.
‘Έτσι ένεκα έλλειψης ρευστότητας, αλλά και λόγω αυξημένου κόστους, το καλαμπόκι που κάποτε κυριαρχούσε στα χωράφια εξαφανίστηκε ως καλλιέργεια. Όπως και το βαμβάκι, τα φασόλια, η βρώμη και τόσα άλλα...
Συνολικά όλες πλην της μηδικής, οι εκτατικές καλλιέργειες εγκαταλείφθηκαν ως ασύμφορες. Και απέμειναν μόνο οι δενδροκαλλιέργειες: τα εσπεριδοειδή και τα ακτινίδια.
Η Άρτα είναι ταυτισμένη με τα πορτοκάλια και τελευταία και το ακτινίδιο. Εξαιρετικά φρούτα που όμως σπάνια ανταμείβουν εισοδηματικά τους παραγωγούς. Η απορρόφηση και η εμπορία γίνονται με υποτυπώδη, τριτοκοσμικό τρόπο καθώς το «καρτέλ» των περιφερόμενων δήθεν εμπόρων που κάνει την εμφάνισή του στις αρχές της περιόδου συγκομιδής, επιβάλλει τους δικούς του νόμους και κανόνες της αγοράς ακυρώνοντας και πλήττοντας τους δικούς μας μεταποιητές- εξαγωγείς που στη συνέχεια προσπαθούν να συμμαζέψουν τα...ασυμμάζευτα.
Παρασιτική γεωργία
Λέγεται και γράφεται ότι στην Ελλάδα με την ανοχή ή ακόμη και την «καθοδήγηση» των ιθυνόντων, οι αγρότες «εθίστηκαν» στην επιδότηση και την αγρανάπαυση. Κάποιοι, μάλιστα κάνουν λόγο για «σχέδιο», που είχε στόχο την αποδιάρθρωση και τη συρρίκνωση της παραγωγής…
Έτσι -λένε- προέκυψε η αποκαλούμενη «παρασιτική» γεωργία με κάποιους αγρότες να απολαμβάνουν δίχως μόχθο και παραγωγή, «σίγουρο» εισόδημα.
Όπως και αν έχει -σκόπιμα ή ακούσια- τα αποτελέσματα είναι γνωστά και αδιαμφισβήτητα! Στην κάποτε διατροφικά σχεδόν αυτάρκη Ελλάδα, ακόμη και οι Αρτινοί καταναλωτές αγοράζουν σκόρδα από την Κίνα, πατάτες από την Αίγυπτο, λεμόνια από την Τουρκία, μέλι από τη Βουλγαρία, κρέατα από τη Γαλλία, ζωοτροφές από τις ΗΠΑ...
Και τώρα που κατέρρευσε ο μύθος του «επιδοτούμενου» αγρότη, που σήμαινε ότι καμία χρονιά δεν θα ήταν δίσεκτη χάρη στην Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρώπης, αντιλαμβανόμαστε όλοι τις συνέπειες, αλλά και τις παρενέργειες αυτής της πολιτικής.
Το ελληνικό Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης
Η κρίση, όπως είναι φυσικό, διέψευσε πολλούς μύθους αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα την ανεπάρκεια της κοινής αγροτικής πολιτικής. Ωστόσο και παρά τις εγγενείς αδυναμίες οι στόχοι απορρόφησης του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 και του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιείας 2007-2013. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ήπειρος που χαρακτηρίστηκε ως leader σχετικά με την απορρόφηση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ, συγκαταλέγεται μεταξύ των Περιφερειών που αξιοποίησαν στο έπακρο τις κοινοτικές ενισχύσεις. Επίσης, η Περιφέρεια Ηπείρου ήταν από τις πρώτες, που υπέβαλαν ολοκληρωμένη πρόταση «αυτοδιαχείρισης» Μέτρων και Δράσεων του προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020. Πρόταση με κομβικά σημεία αναφοράς την υγιή επιχειρηματικότητα, την καινοτομία, την εξωστρέφεια, την ποιότητα και τη στήριξη των νέων ανθρώπων.
Το νέο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας 2014-2020, με το οποίο ενδυναμώνεται η συμμετοχή των Περιφερειών, θα εισφέρει στη χώρα μας κοινοτικούς πόρους 4,2 δισ. Ευρώ και η μερίδα του λέοντος θα κατευθυνθεί στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και την προστασία του περιβάλλοντος.
Έτσι:
· Για δράσεις καινοτομίας, κατάρτισης και συμβουλών στον αγροτικό χώρο θα διατεθεί περίπου το 11,7% των κοινοτικών πόρων (περίπου 490 εκατ. ευρώ).
· Για δράσεις ανταγωνιστικότητας και επιχειρηματικότητας στο σύνολο του αγροτικού χώρου θα κατανεμηθεί το 25,6% των κοινοτικών πόρων (περίπου 1.072 εκατ. ευρώ).
· Για δράσεις που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος και στην άμβλυνση των επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή αλλά και της προσαρμογής σε αυτή θα αφιερωθεί το 43.3% των κοινοτικών πόρων (περίπου 1.818 εκατ. ευρώ) και τέλος
· Για δράσεις που στόχο έχουν την εδαφική συνοχή και την τοπική ανάπτυξη θα επενδυθεί το 17,5% των πόρων (περίπου 735 εκατ. ευρώ).
Η αναφορά μου στα χρηματοδοτικά εργαλεία και τις πηγές προέλευσής τους, έχει στόχο την ενημέρωση και την παρότρυνση των ενδιαφερομένων, ώστε να διεκδικήσουν αυτά που… δικαιούνται και να ενταχθούν στην παραγωγή: τη μοναδική απάντηση στην κρίση που μας κρατά καθηλωμένους στην απελπισία, τη μοιρολατρία, την ακινησία…
Το «πείραμα» της Άρτας
Πράγματι τα προβλήματα είναι και πολλά και μεγάλα. Οι υποδομές είναι ελλιπείς και οι υποστηρικτικοί μηχανισμοί ανεπαρκείς. Όμως είναι τώρα η στιγμή να ξεκινήσει η προσπάθεια. Το νέο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης ξεκινά, η Περιφέρεια Ηπείρου θα έχει την ευθύνη υλοποίησης σημαντικού μέρους του προγράμματος και όλοι οι φορείς (τεχνικοί, επιστημονικοί, επαγγελματικοί) θα πρέπει να στηρίξουμε αυτή την προσπάθεια.
Ως Πρόεδρος του Επιμελητηρίου, αλλά και ως τεχνοκράτης γνωρίζω αυτό που εξάλλου είναι σε όλους μας γνωστό: ότι η πεδιάδα της Άρτας χαρακτηρίζεται ως μια από τις καλύτερες αγροτικές εκτάσεις στον κόσμο!
Διαθέτει:
- Καλό έως πολύ καλό έδαφος,
- Εξαιρετικό κλίμα,
- Άφθονα και εξαιρετικής ποιότητας υπόγεια νερά με αλλεπάλληλους υδροφόρους ορίζοντες οι οποίοι τροφοδοτούνται από τα νερά της βροχής, από τον ποταμό Άραχθο (ο οποίος μετά την κατασκευή του έργου Πουρνάρι ΙΙ έχει και μόνιμη ροή) και από τις εκφορτίσεις των παρακείμενων ορεινών όγκων. Αξίζει να σημειωθεί, ότι οι υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες σε πολλά σημεία είναι ακόμη και αρτεσιανοί, πράγμα που σημαίνει ότι το κόστος άντλησης νερού είναι από μηδαμινό έως μηδενικό
- Γεωθερμία, με βεβαιωμένα μεγάλα αποθέματα υπόγειων νερών θερμοκρασίας 32 έως και 50 βαθμών κελσίου, σε αξιοποιήσιμα βάθη (280 έως 480 μέτρα)
- Εγγύτητα, ευκολία πρόσβασης και διακίνησης προϊόντων.
Είναι προφανές ότι στις σημερινές συνθήκες έντονου ανταγωνισμού η αξιοποίηση των δυνατοτήτων και του πλούτου της πεδιάδας είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο και εν πολλοίς δύσκολο εγχείρημα, που δεν μπορεί και δεν πρέπει να γίνει αποσπασματικά. Απαιτείται κεντρικός σχεδιασμός, που θα προκύψει με βάση εμπεριστατωμένες μελέτες, που θα υποδεικνύουν και θα τεκμηριώνουν τις δράσεις και τις επιλογές αξιοποίησης της γης (καλλιέργειες, θερμοκήπια, ζώνες παραγωγής κ.λ.π).
Προφανές είναι επίσης, ότι τόσο η εκπόνηση και ιδίως η υλοποίηση τέτοιων παρεμβάσεων, απαιτεί μεθοδικότητα και ακρίβεια αφού, μεταξύ των άλλων, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν και να επιλυθούν ακανθώδη ζητήματα όπως ο κατακερματισμός της αγροτικής γης και το νομικό πλαίσιο ενός τέτοιου εγχειρήματος.
Ένεκα της σπουδαιότητας αλλά και των παραγωγικών δυνατοτήτων, η παρέμβαση αυτή δεν αρκεί να αντιμετωπιστεί ως έργο τοπικής σημασίας, αλλά θα πρέπει να χαρακτηρισθεί ως «εθνικό αναπτυξιακό πρότυπο».Και ως τέτοιο να «υιοθετηθεί» από ένα φορέα- περιφέρεια, υπουργείο ή κρατική εταιρεία, που θα συσταθεί για τον λόγο αυτό (στα πρότυπα π.χ. της Εγνατίας ΑΕ), ώστε να αναλάβει και φυσικά να αναλάβει την υλοποίηση του συγκεκριμένου έργου.
Εξαιρετικοί επιστήμονες- παιδιά της Άρτας- που υποστηρίζουν και είναι πρόθυμοι να στηρίξουν τεχνοκρατικά αυτή την προσπάθεια, όπως και εγώ υποστηρίζουν ότι: τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να τεθούν οι βάσεις για αξιοποίηση του τεράστιου αυτού πλούτου, του χαρισματικού αυτού κάμπου και του μοναδικού Αμβρακικού κόλπου, ώστε η περιοχή της Άρτας- από τις μειονεκτικότερες οικονομικά ζώνες της Ευρώπης- να απογειωθεί και να τροφοδοτεί όλες τις αγορές του κόσμου με εξαιρετικής ποιότητας αγροτικά προϊόντα και αλιεύματα.
Αυτή είναι η πρόταση την οποία υιοθετούμε και θα προσπαθήσουμε να βάλουμε μπροστά. Είναι μεγαλόπνοη, αλλά αξίζει η προσπάθεια, που θα αλλάξει τη μοίρα και την προοπτική αυτού του τόπου. Εμείς ως Επιμελητήριο θα το επιχειρήσουμε…
*ο Χρήστος Παπάζογλου είναι πρόεδρος του Επιμελητηρίου Άρτας